Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 144. Sayı (Temmuz 2020)

20 Su ve Çevre Teknolojileri / Temmuz 2020 suvecevre.com YORUM İSTANBUL DERELERİ VE SORUNLARI* GİRİŞ D ünya Araştırma Enstitüsü, 2030 yılında dünya nüfu- sunun yarısının su sıkıntısı yaşayacağını; sellerin etki- sinin 3 kat artacağını, 54 milyon insanın etkileneceğini vurgulamaktadır. Fiziki çevreyi kontrolde tutan en önemli faktör dere sistemleri ve havzalarıdır (1). Tüm dünyada olduğu gibi taşkınlara; küresel iklim deği- şikliği sebebiyle yağış rejimindeki düzensizlik ve aşırı yağışlar sebep olmaktadır. Bilhassa son günlerde İstanbul ve Bursa’da etkili olan ve hayatı olumsuz yönde etkileyen yağışların, "Süper hücre" denilen bulutlardan kaynaklandığı açıklanmıştır (2). Ülkemizde 50, 100, 500 yıllık şiddetli sağanak yağışlar bilhassa büyükşehirlerdeki derelerde taşkın oluşturmakta ve meydana gelen seller hayatı olumsuz etkilemektedir. Bunun ana nedeni plansız ve çarpık kentleşme sonucunda şehirlerde bulunan dere yataklarında yerleşim yerleri içinden geçen dere yataklarında yapılaşma, dere kesitinin daraltılması, dere yatağına fen ve sanat kaidelerine aykırı ve izinsiz menfez veya köprü inşa edilmesi, tekniğine aykırı bent ve dolgu yapımı, moloz, sanayi ve evsel atıkların atılması, kanalizasyon şebe- kesi döşenmesi gibi nedenler sebep olmakta ve ayrıca dere yataklarının veya hemen kenarlarının yol olarak kullanılması ile üzerlerinin kapatılması nedeniyle derelerin doğal kesitlerinin bozulmasıdır (3). Şehir taşkınları; şehir içindeki her türlü düz-yayvan dere güzergâhlarında meydana gelebilir. Özellikle binalar, yollar, otoparklar uygun olmayan güzergâhlara inşa edilmesi ve bitki örtüsünün de yok edilmesi ile bu alanlarda yağışın toprağa sızması önlenmiştir. Bu sebeple ani taşkınlar sık sık meydana gelebilir. Şehirleşme, yüzeysel akışı doğal zeminlere göre 2-6 kat daha artırır. Caddeler nehirlere dönüşebilir ve binaların bodrum katları da sel suları ile dolabilir (4). Halbuki bir kentin dere ve vadileri, o kentin doğal ve kültü- rel mirasıdır. Doğaya öncelik vermeyen arazi kullanım kararları ve uygulamalar, Şekil 1a’da görüldüğü gibi derelerin doğal yapısını değiştirerek kaybolmasına, yaşam kalitesinin düş- mesine neden olmakta; kent sağlığını tehdit etmektedir (5). 1. İSTANBUL DERELERİ 1.1.İstanbul Derelerinin Fiziki Değişimi ve Arazi Kullanım ilişkisi Çağdaş dünya kentlerinde dereler, doğal yapısı koruna- rak ya da bozulanlar yeniden doğasına uygun hale getirile- rek şiddetli yağışlarda esnasında taşkınları önleyerek kenti korumakta ve diğer taraftan kentlinin kullanımı ile entegre edilmekte; doğa merkezli ekoloji-ekonomi ilişkisinin kurulması sağlanmaktadır (3). Buna karşılık uzun yıllar İstanbul’da ise derelere hiç bir kuruluş sahip çıkmamış ve 1950 yılından sonra, dere yatak- larında başlayan sanayi üretimi, değişen ulaşım modelleri ve çağırdığı göçün etkisinde hızla şekillenirken derelere de çeşitli müdahalelere başlanmıştır. 50’li yıllardan itibaren şehre yönelen aşırı göç sonucu konut ihtiyacını karşılamak Prof.Dr. Ahmet Samsunlu İTÜ İnşaat Fak. Çevre Müh. Böl. Öğretim Üyesi 44. Hükümet İmar ve İskân Bakanı