Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 130. Sayı (Mayıs 2019)

34 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • 05 / 2019 suvecevre.com MAKALE A tıksu etkisi altındaki kör- fezlerde, su ortamının organik maddeyle yük- lenmesinin yanı sıra fo- tosentezle üreyen alg biyokütlesiyle yüklenmesi önemli boyutlardadır. Bu olgu, atıksuların içerdiği azot ve fosfor gibi besin maddeleri tarafın- dan hızlandırılmaktadır. Atıksuların içerdiği organik maddelerin tümü arıtılsa bile, bunların içerdiği azot ve fosfor yükleri, su ortamının ekolojik dengesini olumsuz yönde etkileyebi- lir. Artan besin maddesi girdisi, su sütunundaki besin maddelerinin ve alg büyümesinin artışına yol açar. Bu artış, su sütununun berraklığını et- kilediği gibi partikül organik madde miktarını da arttırır. Partikül organik maddelerin çökelmesi ve ayrışmasıy- la da dip sularda oksijen seviyesi aza- lır. Bunun sonucu olarak dipte yaşa- yan canlılar olumsuz yönde etkilenir. Antropojenik azot, fosfor gibi besin maddeleri girdisinin, fotosentez yapan canlıların, özellikle mikroalg veya fitoplankton olarak isimlendi- rilen tek hücreli canlıların üretimi üzerine etkisi, birçok körfez ve kıyı ekosisteminde (canlı kısımdan oluşan biotik grup ile su, gaz ve mineraller gibi cansız kısımdan oluşan abiotik gruptan oluşan sistem) önemli bir konu olmuştur. Tatlı sularda fosforun limitleyici olduğu, deniz sularında ise azotun limitleyici olduğu şeklinde bir dogma bulunmaktadır. Körfezlerde ise büyük bir belirsizlik söz konu- sudur. Doğal sularda fitoplankton büyümesini etkileyen besin maddele- rini tespit etmek için kullanılan çeşitli yaklaşımlar mevcuttur. Bunlardan ilki “fizyolojik” açıdan olayı incelemek ve metabolik özelliklerini değerlen- dirmek yoluyla büyümeyi limitleyici besin maddesini ortaya koymaktır. İkinci bir yaklaşım “Matematiksel” yaklaşım olup, olay istatiksel (VOL- LENWEIDER, 1976) veya dinamik (O’ CONNOR v.d. , 1977) nümerik modellerle, besin maddesi yüküne göre incelenir. Üçüncü bir yaklaşım tarzı “Stokiyometrik” açıdan inor- ganik besin maddelerini bağıl ola- rak kıyaslanmaktadır. (JAWORSKİ 1981) Dördüncü bir yaklaşım tarzı da “büyüme biyotesti” adı verilen ve kapalı bir doğal fitoplankton sistemine (SHELSKE, 1984) veya tüm ekosis- teme veya fitoplankton kültürlerine (RYTHER ve DUNSTAN 1971) besin maddesi ilave edilmek suretiyle ölçülen büyümenin değerlendirilmesi olmaktadır. Yapılan tez çalışmasında, yaz sonu ve kış döneminde, İzmir Dış Körfezi’nden alınan deniz suyu örneklerinde büyümeyi limitleyici besin maddesinin azot mu, fosfor mu, olduğu dördüncü yaklaşıma benzer bir yaklaşımla kesikli, dinamik, biyo- lojik bir modelle incelenmiş; besin maddesi ile arıtılmış evsel atıksu ila- vesinin sıcaklık ve ışık gibi çevresel parametrelerin, doğal olarak deniz suyunda bulunan fitoplanktonların büyümesi üzerine etkisinin araştırıl- ması ve deneysel bulgulardan yarar- lanarak, İzmir’de yapılması planla- nan atıksu arıtma tesisi çıkış sularının derin deniz deşarjı sistemiyle denize verilmesi durumunda, deniz orta- mında oluşabilecek azot, fosfor, alg konsantrasyonları ile birincil üretimin tahmin edilmesi amaçlanmıştır. KİRLENME ETKİSİ ALTINDAKİ DENİZ ORTAMLARINDA ALG BÜYÜMESİNİ ETKİLEYENMEKANİZMALAR AYŞEGÜL PALA Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Teknolojisi Anabilim Dalı Doktora Tezi Tez Danışmanı: Prof. Dr. Orhan Uslu, 1992