Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 135. Sayı (Ekim 2019)

40 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • 10 / 2019 suvecevre.com Daha önce Türkiye’de uygulanan depozito sisteminden ne gibi farkları olması gerekiyor? Ne yapılmalı ve ne yapılmamalı? Sistem nasıl kurgulanmalı? Türkiye’de 2009-2010 yıllarında İSBAK tarafından tasarlanan ve %100 yerli üretim olan 3 model makine üretildi. 2016-2017 yıllarında sosyal deney olarak pilot uygulama yapılan İstanbul’da, şu ana kadar İETT’nin gönüllülük esasıyla akbil yüklenerek kullanılıyor. Ancak ulusal bir sistem olmadığı için sadece maki- naların konulduğu yerlerde akbil yük- lenerek kullanılıyor. Ulusal bir sisteme geçilmesi ve gönüllülük sisteminden kurtarılması gerekiyor. Sistem, ulusal bir yazılımla depo- zito uygulanacak tüm ürünlerin belirlenerek sisteme tanımlanmasıyla toplanması gereken bir sistem kurul- malı ve sanayiye temiz hammadde sağlanması amacıyla ambalaj atıkla- rının temiz toplanması gerekiyor. Bu da ancak modern, hızlı ve sağlıklı veri alınacak makinalarla mümkün. Zira Türkiye’deki en büyük sorun piyasaya sürülen ambalajların ne kadarının toplanıp toplanamadığı konusunda sağlıklı veri olmamasıdır. Avrupa’da uygulanan sistem nasıl? Başarılılar mı? Avrupa’da bazı ülkelerde uygula- nan depozito sistemleri ile yıllardır toplama yapılıyor. Ancak sağlıklı yürüyen bazı toplama sistemlerinde ciddi sorunların çıktığına şahit oldum. Bunun en önemli nedeni de sınır ötesi hamleler. Örneğin; depozito sistemi uygulaması olan Almanya kendi ülke- sinde ve AB’de üretilen ürünleri maki- nalara tanımlayarak toplarken, Türki- ye’den ithal ettiği suların veya içecek ambalajlarının barkodlama sistemiyle entegre olmadığı için ülkedeki deozi- tosuz ambalajlar sorun olmaya baş- ladı ve sokaklarda artık ciddi amba- laj kirliliği oluşmaya başladı. Şimdi hazırlığı içinde oldukları revizyon ile tüm ambalajları sisteme tanımlama çalışmaları ve araştırmaları yapılıyor. Başarısız olan AB ülkesi olduğu gibi başarılı olan AB ülkesi de bulu- nuyor. Başarısızlıklar daha ziyade kur- gulanmış “Depozito İade Sistemi”nin yönetiminde yaşanan sıkıntılardan kaynaklanıyor. Sistemin yönetiminde yaşanan fazla insan istihdam ile yük- sek maliyetler ortaya çıkıyor. Depozito iade sisteminin başarılı olması için az personel, yüksek tek- noloji ve tüm paydaşlarla uyumlu yönetim biçimi ve en sağlıklı toplama verileri alınacak şekilde kurgulanmalı. Uygulanacak bu sistem ekonomiye nasıl bir etkide bulunur? Uygulanacak sistemin sağlaya- cağı hammadde ile ekonomiye ciddi bir katkı sağlanacak. Özellikle yurt dışından ithalatı yapılan kirli ambalaj atıklarının büyük bir kısmının itha- latına gerek kalmayacak. Sanayiciye hammadde olması amacıyla yurt dışındaki çöplerden ithal edilen kirli hammaddenin arındırılması, ciddi bir su kaybına ve malzemenin kalitesizli- ğine neden olacak. Bu sebeple “Depo- zito İade Sistemi” demek “Temiz Atık Temiz Hammadde” demektir ve eko- nomiye maddi manevi büyük katkısı olacaktır. Piyasaya sürenlerin sorumlulukları ne olacak? Sorumluluklarını yerine getirmeyenlere yönelik yaptırımlar nasıl olmalı? Öncelikle 10 Aralık 2018 tari- hinde resmi gazetede yayınlanan “7153 sayılı Çevre Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile devrim niteliğindeki değişiklikler yapıldı. Bu kanun değişik- liklerine atıfta bulunarak ilave olarak “Ulusal Depozito İade Sistemi Yönet- meliği” hazırlanması ve tüm tarafların bu yönetmelikle sorumlulukları pay- laştırılması şart. Piyasaya sürenlerin sorumlulukları bu sistemin en önemli ayağı. Piyasaya sürenlerin, ürettik- leri ambalajları piyasaya sürmeden depozito bedellerini ödeyerek sisteme beyan etmesi, bu sistemin en önemli başlangıç noktasını oluşturuyor. Depozito uygulanacak ambalajla- rın tamamının sisteme tanımlanması da bu sistemin başarısında önemli rol oynayacak. Tanımlanmayan amba- lajlar yine çevre kirliliği yaratmaya devam edecek. O sebeple maksimum sayıda marka sisteme tanımlanmalı. Sonraki adım ise perakendecilere düşüyor. Perakendeciler ise sistemde hızlı, sağlıklı ve verimli sonuç alabil- meleri için yüksek teknoloji ile bu sis- temin içinde yer almalılar. Aksi tak- dirde sistemin işleyişinde ciddi sorun- lar yaşarlar ve teknoloji ile anında alabilecekleri depozito iadesi manuel toplama düzenine geçerse vatandaşa iadelerde yaşanacak sorunlarla sis- temin çökmesine neden olabilirler. Ayrıca “Depozito İade Sistemi” tek bir merkezden yönetilmeli, kontrol edilmeli ve denetlenmeli. Sistemin dezavantajları nelerdir? Ürün fiyatlarında artış olur mu? Sistemin doğru bir yazılım ile tek bir merkezden yönetilmesi, ortaya çıkacak sorunların önüne geçer. Piya- saya sürülecek aynı ürünler için birkaç yönetim merkezi kurulması, sistemin ulusal anlamda işlerliğine bir süre sonra zarar verebilir. Ürün fiyatlarının artışları ve ambalaj üretim maliyetlerinin art- ması durumunda, yazılım üzerinde ambalaj depozito bedellerinin de belli aralıklarla iyileştirilmesi sistemin sür- dürülebilirliği açısından önemlidir. l