Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 139. Sayı (Şubat 2020)

28 Su ve Çevre Teknolojileri / Şubat 2020 suvecevre.com Rusya Federasyonu ve Türkiye Karadeniz’e ulusal nehir- lerce verilen BOİ’nin % 75’ini vermektedir. Türkiye dışında Karadeniz’e gelen TAKM evsel, endüstriyel ve ulusal nehirlerden gelen ulusal girdiler %3 gibi küçük bir oran tutmaktadır. Uluslararası nehirler TAKM parametresi için de en büyük kirletici durumunda olup, Tuna Nehri % 70’lik payla birinci sıradadır. TN için uluslararası nehirler bir kez daha en büyük kirletici durumundadır. BOİ ve TAKM’deki durumun aksine Bulgaristan TN yükünün önemli bir kısmını vermektedir. Ulusal TP yükleri, Ukrayna ve Türkiye için sırasıyla %12 ve %10 iken diğer dört ülkenin toplamı yaklaşık %7’dir. Ulusla- rarası nehirler toplam fosfor yükünün %70’ini verirken Tuna Nehri toplamın % 54’ünü oluşturmaktadır. Karadeniz’e gelen toplam yağ kirliliği 110,840 t/y olarak tahmin edilmektedir. Bu değerin, yaklaşık %48’i Tuna Nehri vasıtasıyla taşınmaktadır ve geri kalanın büyük çoğunluğu yağ ve yağ ürünlerinin yetersiz arıtımı sonucu kara kökenli kaynaklardan gelmektedir. Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerden gelen toplam yağ deşarjları 57,404 t/y’dır ve bu değer toplam yağ kirliliğinin yaklaşık %52’sini oluşturmaktadır. Kaza sonucu yağ dökülmesi 136 t/y olarak geçmiş yılların ortalaması bir değer olarak hesaplanmıştır ve gemilerden kaçak olarak yapılan deşarjlar dahil edilmemiştir (National Reports, 1996, Varna, 1994). Gemilerce deşarj edilen balast suları kesin olarak bilinememekle birlikte dikkate değer bir miktar tutmaktadır. MARMARA DENİZİ VE KARADENİZ ETKİLEŞİMİ Yukarıdaki kirlilik yükleri verilirken boğazlar yoluyla alı- nan ve verilen kirlilik dikkate alınmamıştır. Azak Denizi’nden Kerch Boğazı yoluyla Karadeniz’e gelen kirlilik ve İstanbul Boğazı yoluyla Marmara ve Karadeniz arasındaki net akı Tablo 3’te verilmiştir. (Delft Hydraulics Laboratory, 1996; Polat and Tugrul, 1995). Azak Denizi’nden Karadeniz’e önemli miktarda kirlilik gelmektedir. Bu kirleticiler Don, Kuban, Protoka ve Kalmius Nehirleri vasıtasıyla taşınmaktadır. Azot ve fosfor yükleri sırasıyla 43,900 t/y ve 3,100 t/y’dır. Türkiye’nin Karadeniz’e verdiği evsel ve endüstriyel kay- naklı BOI yükünün dağılımı Tablo 4’te sunulmuştur. Benzer tablolar TAKM, Toplam Azot(TN) ve Toplam Fosfor paramet- releri için de hazırlanmıştır. Bu tablolar hazırlanırken yalnızca evsel ve endüstriyel kirletici kaynakların en fazla öneme sahip olandan daha az olana doğru sıralaması yapılmış ve toplam yükün %90’ını veren sıcak noktalar belirlenmiştir. Ulusal eylem planları hazırlanırken, her ülke Karadeniz Stratejik Eylem Planı’na uygun olarak öncelikle kirliliğin büyük kısmını veren bu sıcak noktaların kontrolüne öncelik verecektir. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Karadeniz nokta ve yayılı kaynaklardan yüksek miktarda kirlilik almaktadır. Nehirlerin BOİ, TAKM ve TP yükleri sıra- sıyla toplam yükün %85,%99 ve %81’idir. Bu durum kirliliğin kontrol edilebilmesi için sadece Karadeniz’e kıyısı olan altı ülkenin değil Karadeniz Havzası’nda tüm ülkelerin katılımını Tablo 2: Karadeniz Ülkeleri’nden gelen Kirlilik Yükleri (Evsel+Endüstriyel+Ulusal Nehirler) Tablo 3: Boğazlar Yoluyla Kirlilik Değişimi Ülke BOI 5 TAKM Toplam N Toplam P (t/y) (%) (t/y) (%) (t/y) (%) (t/y) (%) Bulgaristan 7,950 3.9 34,241 0.6 75,467 34.8 1,125 8.3 Gürcistan 8,614 4.2 10,000 0.2 1,585 0.8 435 3.2 Romanya 40,418 19.6 68,965 1.2 45,373 20.9 528 3.9 Rusya Federasyonu 25,531 12.4 702,030 12.0 13,491 6.2 1,037 7.6 Türkiye 62,896 30.5 4,287,909 73.2 38,008 17.5 5,857 43.0 Ukrayna 60,684 29.4 749,271 12.8 42,830 19.8 4,638 34.0 TOPLAM 206,093 100.0 5,852,416 100.0 216,754 100.0 13,620 100.0 TN (t/y) TP (t/y) TOK (t/y) BOI(t/y) TAKM(t/y) Kerch Boğazı: Azak Denizi’nden gelen Net akı 43,900 3,100 - 90,200 1,948,300 İstanbul Boğazı: Marmara Denizi’ne akı 190,000 12,000 1,520,000 - - Karadeniz’e akı 60,000 10,000 350,000 - - MAKALE