Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 144. Sayı (Temmuz 2020)

Su ve Çevre Teknolojileri / Temmuz 2020 21 suvecevre.com için gecekonducular tarafından dere yataklarının işgali veya ucuz arsa olarak kullanılması, resmi kurumların doğaya öncelik vermeyen arazi kullanım kararları ve uygulamaları; derelerin bir çoğunun evsel atıksuların ve yağmur suların verildiği yerler olarak değerlendirilmesi derelerin doğal yapısını değiştirmiş ve ortaya çıkan koku problemlerini engellemek için buraların kapatılması tamamen derelerin doğadan kaybolmasına neden olmuştur. Bu değişim; havzada suyun hidrolojik özelliklerini olumsuz etkileyerek; doğal drenaj havza özelliğini kaybet- tirmiş; yağışlarda sel, taşkın, heyelan, sedimantasyonların oluşması ile maddi manevi zararları meydana getirerek yaşamı tehdit eden çevre problemlerine, afetlere dönüşmektedir (3). DSİ’nin sorumluluğunda bulunan içme suyu havza alanı dışında kalan alanlarda 2007 halihazır haritalarında yapılan analizlere göre 168 adet akar dere havzası ve derelerin 3344 kilometre olduğu tespit edildi. Dere havzalarının 33 adeti yerleşim yeri dışında yer alırken %80’lik bir kısmı yerleşim yeri içerisinde kalmıştır. 3344 adet derenin ise %73’ü doğal yapısını koruyan derelerken “ıslah edilmiş” dereler %27’lik bir orana sahip. Bir derenin “ıslah edilmesi” demek mühendislik uygula- ması görmüş, kapalı ya da açık kesit sistemli dereler olduğu anlamına geliyor. Yapılan araştırmada içme suyu havza alanı dışındaki havzalardaki derelerin %64’ü doğal vasfını kay- betmiş durumda. Yani 107 dere havzasında muhakkak bir kayboluş var ve bu halen daha devam etmekte. Bu derelerin doğal vasfını yitirmesi o alanların sel ve taşkın riski taşıması; havzalarda kuraklık ve sağlık problemlerinin yaşanması anla- mına geliyor. Derenin fiziki yapısı ve arazi kullanım ilişkisini değerlendirdiğimizde doğal dereler kırsal alanda yer alırken fiziksel değişime uğramış derelerin kentsel alanlarda olduğu tespit edildi. Bu durum arazi kullanım politikalarının derelerin fiziki yapısı üzerindeki etkisini açıkça ortaya koyuyor (6). Şekil 1a. Derelerin fiziki yapılarının farklı en kesitleri (5) Şekil 1. İstanbul derelerinin dağılımı ve fiziki durumu (1) (5) (a) İstanbul Avrupa ve Asya yakası derelerin dağılımı. (b) İstanbul Avrupa ve Asya yakası derelerin fiziki yapılarının dağılımı. Kaynak: İBB, İSKİ (2008), 2009 Onaylı İstanbul halihazırlarından tespit edilerek hazırlanmıştır. Şekil 1c. İstanbul Avrupa ve Asya yakası derelerin fiziki yapılarının dağılımı. Kaynak: İBB, İSKİ (2008), 2009 Onaylı İstanbul halihazırlarından tespit edilerek hazırlanmıştır (1) (5)