Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 173. Sayı (Aralık 2022)

50 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Aralık / 2022 içerisinde yüksek konsantrasyonda bulunabilmesi oldukça muhtemeldir. Sodyum iyonları, kalsiyum (Ca) ve mağnez- yum (Mg) iyonlarının konsantrasyonlarını aşarsa, toprak yapısına (özellikle killi toprakta) zarar verebilmektedir. Soydum adsorpsiyon oranı (SAR), sodyum, magnezyum ve kalsiyum iyonları kullanılarak hesaplanmaktdır: Burada, SAR Sodyum adsorpsiyon oranı (meq/lt), [Na + ], [Ca 2+ ] ve [Mg 2+ ] sırasıyla sodyum, kalsiyum ve magnezyum konsantrasyonlarıdır (meq/lt). Gri sulardaki ağır metaller genellikle çok düşük kon- santrasyonlardadır (Jefferson ve diğ., 2004). Gri sudaki muhtemel metal ağır kaynakları, borulama malzemele- rindeki kadmiyum (Cd), civa (Hg), nikel (Ni), ve kurşun, çatal-bıçak, mücevher, bozuk paralar, evsel tüketim ürün- leri, el sanatları malzemeleri ve hatta diş dolgularıdır. (AMSA, 2000; Eriksson ve diğ., 2009). Hangi kaynaktan ne miktarda metal içeriği geldiğini ve salınım hızını belir- lemek için çok detaylı bir çalışma yapılması gerekmektedir. Sulardaki hidrojen iyonları (proton) konsantrasyonu pH ile ölçülmektedir. pH ayrıca, sudaki hidrojen iyon- larının aktivitesi olarak tanımlanmaktadır. Alkalinite ise sudaki alkali iyonların toplamıdır. Bu değerler, meq/lt ya da mg/lt CaCO3 birimleri ile ifade edilebilmektedir. Gri su arıtım sistemlerinde doğal kimyasal reaksiyonlar suyun alkalinitesini artırmaktadır. Organik maddeler, bir organizmanın aktivitesi sonucu oluşan bir ürün ya da orga- nizmadan kalan artıklardır. Bir organik bileşikte hidrojen ve karbon atomları birbirine bağlıdır. Kimyasal olarak gri sudaki organik madde CnHaObNc olarak açıklanmakta- dır. Organik madde, gri suların kalitesini değerlendirirken önemli bir faktördür. Gri sularda, hatta zayıf karakterdeki gri sularda dahi genellikle KOİ ve BOİ5 değerleri 100 mg/lt seviyelerine ulaşabilmektedir. Gri sularda KOİ ve BOİ5’in ana kaynağını çamaşırhane ve yıkama tozları ya da çamaşırhane, yıkama ve yemek artıkları yıkama sıvıları oluşturmaktadır (Eriksson ve diğ., 2002). Bunlara ek kay- naklar ise vücut hücreleri, yağlar ve artık yemeklerdir. Bir- çok ülke, çok düşük biyolojik parçalanabilirliğe sahip olan yüzey aktif maddelerin (Örneğin, alkilbenzensülfonatlar) kullanımını yasaklamış ve bu maddelerin daha kolay biyo- bozunur hale gelebilen yüzey aktif maddelerle (Örneğin, lineer alkilbenzensülfonatlar (LAS)) değiştirilmesini talep etmiştir (Morel ve Diener, 2006). Gri sular, evsel atık sularla karşılaştırıldıklarında özel- likle idrar (sarı su) kısmının ayrılmasından dolayı daha az azot konsantrasyonu ihtiva etmektedir (Birks ve Hills, 2007). Gri sulardaki azot kaynağı, (genellikle) yıkamadan ve (özellikle) insan vücudu yıkama sularından meydana gelen azot içerikli deri partikülleridir. Gri sulardaki bir diğer en önemli azot kaynağı ise mutfak atık suları ve protein içeren yemek artıklarıdır. Gri sulardaki az miktardaki fosfor yıkama tozların- dan ve yıkama sıvılarından meydana gelmektedir. Avru- pa’da son on yılda deterjanlara fosfor eklenmesine karşı yasaklama getirilmiştir. Ancak, böyle bir yasaklamanın olmadığı ülkelerde fosfor yüksek konsantrasyonlarda bulu- nabilmektedir. Bulaşık yıkama makinelerine olan rağbet günden güne artış gösterdiğinden dolayı atık sulardaki fosfor miktarı gelecekte artış gösterecektir (Friedler ve Reznitsky, 2004; Meinzinger ve Oldenburg, 2009). Bu artış mutfak kaynaklı atık sulardan oluşan gri sulardaki artışı açıklamaktadır. 3. GRI SU KAYNAKLARI Evsel su kullanımının çoğunluğu temizlik ve durulama (duş, bulaşık yıkama ve çamaşırhane) amacıyla tüketilmek- tedir. Durulama sularından atık su toplama sistemine gelen akımlar değişik karakterlerde olabilmektedir. Her bir akı- mın tüketimi farklı olduğundan dolayı bunun sonucunda oluşan kirlilik seviyesi de farklı olmaktadır. Çamaşır makineleri gri sulara en önemli kirlilik katkısı yapan kaynaklardan birisidir. Çamaşır ve bulaşık makine- leri ortalama olarak 4-5 yıkama adımına sahip olup çeşitli kalitede gri sular oluşturmaktadır. Kirliliğin çoğu ilk iki aşamada salınmakta olup, kirlilik diğer adımlarda keskin bir şekilde düşüşe uğramaktadır. Çamaşır makinelerinin işletilmesinde ilk aşama toplam su hacminin %18’lik kısmını oluşturmaktadır. İnsanlar ve kültürler arasında banyo yaparken su kullanımı değişiklik göstermektedir. İsrail’de yapılan bir ankete göre banyoda kullanılan su miktarı 53±27,5 lt ve duş için 28±18,8 lt’dir (Friedler, 2004). Güney İngiltere’deki bir rapora göre ise su tüketimi banyo için 61,4 lt ve duş için 42,3 lt’dir. İsrail’de duş suları, evsel gri sulara % 20 oranında katkı yapmak- tadır. Banyo ve duşlar gri sulara ortalama olarak 4x106 cfu/100 mL oranında fekal koliform katkısı yapmaktadır (Friedler, 2004). Şekil 1’de gri su kaynaklarının ülkelere göre dağılımı verilmiştir. 4. GRI SU KALITESI Gri su karakteri, suyu oluşturan insanların yaşama alışkanlıklarına ve kullanılan ürüne göre çok farklılıklar (1) MAKALE