Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 175. Sayı (Şubat 2023)

50 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Şubat / 2023 ele alınmalı, dezavantajlı kesimle- rin oluşan zararlardan korunması için devlet tarafından önlemler alınmalı. Arıtılmış Suların Yeniden Kullanımı Suyun yeniden kullanımı, tüke- tim sonrası oluşan suyun tarım ve sulama, yeraltı suyu ikmali, endüst- riyel işlemler ve çevresel restorasyon gibi amaçlar için arıtarak kullanımını niteler. Potansiyel yeniden kullanım için su kaynakları arasında belediye atık suları, endüstri proses ve soğutma suyu, yağmur suyu, tarımsal akış ve dönüş akışları ve doğal kaynak çıkarma faaliyetlerinden üretilen su yer alır. Bu su kaynakları, belirli bir sonraki kullanım için “amaca uygun- luk özelliklerini” karşılayacak şekilde uygun şekilde arıtılır. Amaca uygun özellikler, belirli bir kaynaktan suyu ihtiyaç duyulan kaliteye getirmek, halk sağlığını, çevreyi korumayı veya belirli kullanıcı ihtiyaçlarını sağlamak için arıtma gereksinimleridir. Suyun yeniden kullanımı, mevcut su kay- naklarına alternatifler sağlayabilir ve su güvenliğini, sürdürülebilirliğini ve direncini artırmak için kullanılabilir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının İklim Değişikliğiyle Mücadele Sonuç Bildirgesi’nde mevcutta %2.5 olan Arıtılmış suların yeniden kullanım oranının, 2023 de%5’e, 2030’da %15’e çıkartılması hedefleniyor. Bursa İli Atık Su Arıtma Tesisi Çıkış Sularının Kullanım Alternatifleri Bursa ili; Susurluk, Marmara ve Sakarya havzaları içerisinde yer almakta olup, ilde kamuya ait top- lamda 16 adet atık su arıtma tesisi bulunmaktadır. Bunlardan en büyük kapasiteli tesis 240.000 m3/gün kapa- site ile Bursa Doğu AAT’dir. 16 atık su arıtma tesisinden 13’ü işletmede, 2’si planlama ve 1’i inşa aşamasında- dır. Tesisler ile ilgili yapılan Yeniden kullanım alternatifleri çalışmasında, söz konusu alternatif kullanım öneri- leri için yatırım ve işletme maliyetleri dikkate alınarak toplam maliyet hesabı yapılmıştır (Tarım ve Orman Bakanlığı, 2020). Bursa İli’nde bulunan 1.000 ha üzeri 14 adet sulama tesisinde tarımsal sulamadan dönen drenaj suları kullanılmış su kaynağı ola- rak değerlendirildiğinde, sulama tesislerinin 2 tanesinden (Bursa Sulaması, Demirtaş Sulaması) dönen drenaj sularının öncelikle kalitesinin iyileştirilerek sulamaların mevcut pompa istasyonlarına veya ana sulama kanallarına iletilip sulama suyu ile paçallanarak döngüsel kullanım kapsamında; 1 tanesinden (Karacabey Sulaması) dönen drenaj sularının öncelikle kalitesinin iyileştirilerek, DSİ Genel Müdürlüğü tarafından sulanmayan tarım alanlarına iletilerek yeni sulama alanı açılması maksadıyla geri kazanımı önerildi. 3 tanesi (Mustafakemalpaşa Sulaması, Uluabat Sulaması, Çayırköy Sulaması) için sulamadan dönen drenaj sularının kalitesini iyileştirmeye yönelik öneri getirildi. Boyalıca ve İznik Pompaj sulamasından dönen suların sulamala- rın mevcut pompa istasyonlarına ve ana sulama kanallarına iletilip sulama suyu ile paçallanarak döngüsel kulla- nım kapsamında geri kazanımı öne- rildi. Bursa YAS Sulamasından dönen suların yeniden kullanımı için çeşitli nedenlerle (sulama oranı düşüklüğü, arazi şartlarının uygun olmaması vb.) bir kullanım alanı tespit edilemedi. Gri Su Kullanımı Kurak ve yarı kurak bölgelerde su ihtiyacı için alternatif bir kaynak olan gri su; tuvalet haricinde, banyo, el yıkama lavaboları, çamaşır maki- neleri, bulaşık makineleri ve mutfak lavabolarını da kapsayan kentsel atık sular olarak tanımlanıyor. Eser miktarda kir, yağ, saç ve bazı ev temizlik ürünleri içerebilir. Ancak insan dışkıları ve tuvalet kağıtlarını içermediğinden genellikle kentsel atık sulardan daha az kirlidir. Gri su üretim sistemleri diğer alternatif su kaynakları (yağmur suyu vs.) ile bir- leştirildiği zaman içilebilir olmayan su temini için önemli bir girdi olabiliyor. Bursa Büyükşehir Belediyesi Uygulama İmar Yönetmeliği’nde Gri Su Sistemlerine ilişkin olarak “Emsal hesabına konu alanı 2000 m² ve üzeri kamu yapılarında, gri su tesisatının yapılması zorunludur.” İfadesi yer almakta olup, konuya ilişkin olarak denetim süreci çalıştırılmalıdır. Soğutma Suları Tarım ve Orman Bakanlığı, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü’ nün yapmış olduğu çalışmalarda, soğutma suyu kullanıcılarının deşarj ettiği soğutma suları potansiyel su kaynağı olarak değerlendirmeye alındı. Bu kapsamda tatlı su kaynaklarından soğutma suyu temin eden soğutma suyu kullanıcıları belirlenmiş, deşarj ettikleri su miktarı DSİ su tahsis planlarından ve soğutma suyu kul- lanıcılarından ayrı ayrı temin edildi. Ancak, soğutma sularının içine doz- lanan kimyasallar sebebi ile farklı bir alanda yeniden kullanımının teknik ve ekonomik olarak uygun olmadığı değerlendirildi. Kayıp Kaçak Oranının Azaltılması Temin edilen ve arıtılan ancak su dağıtım sisteminde kaybolan, sızan ve nihai hedefine ulaşmamış sular küre- sel bir sorundur. Dünya Bankasının çalışmasına göre fiziksel su kayıpla- rının küresel olarak tahminini her yıl 32 milyar metreküp olarak ortaya koymuştur. Bunların yarısı gelişmekte RAPOR