Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 176. Sayı (Mart 2023)

tehdit eder boyuta ulaşmıştır. Enkaz- dan yaralı kurtulan insanların mobil revirlerde gerçekleştirilen tedavisi ve atık hijyenik ped sonucu oluşan tıbbi atıkların diğer atıklardan ayrı toplana- rak bertaraf edilmesi gerekmektedir. Yıkılan binalarda bulunan asbestli malzemeleri binanın kullanım amacına göre içinde bulunan kimya- salların neden olduğu kontaminas- yonla oluşan tehlikeli atıklar ise deprem bölgesinde yönetilmesi gerek diğer atık türüdür ve bu atıkların da diğer atıklardan ayrı toplanarak bertaraf edilmesi gerekmektedir. Afet bölgesindeki atık yönetiminin etkin biçimde gerçekleştirilebilmesi için aci- len kentlerin afet öncesi atık yönetim organizasyonlarında bozulan nok- talar onarılmalı ve sistem işler hale getirilmeli, oluşan atık miktarının büyüklüğüne paralel olarak özellikle İYA için uygun depolama alanları yaratılmalıdır. İnşaat Yıkıntı Atıklarının (İYA) Yönetimi: Yıkımın olduğu kentlerde en yoğun oluşan atık türü İYA’dır. İYA’nın kaldırılması, taşınması ve geçici olarak depolanması süreçlerinin her biri ayrı ayrı oldukça kontrollü yürütülmek zorundadır. Mevcut durumda yöre halkının enkaz bölge- lerine oldukça yakın lokasyonlarda konakladığı düşünüldüğünde İYA’nın enkaz kaldırma çalışmaları sırasında canlı sağlığı üzerindeki olumsuz etkisi de şiddetlenmektedir. Öte yandan hasarlı olduğu için yıkılması gereken çok sayıda binaların varlığı da İYA’nın mevcut durumda olduğundan daha da büyük bir sorun olduğunu göster- mektedir. İYA’nın bileşenlerinin yalnızca molozlar olduğu düşünülmemelidir. İYA’larda mobilyalar, elektronik atıklar, tıbbı atıklar, ilaç atıkları, evsel atıklar, tesisatta bulunan atık sular gibi birbirinin içine geçmiş ve kontamine olmuş her biri ayrı risk teşkil eden atıklar mevcuttur. İçinde bulunulan koşullarda İYA’ların bölgede ayrıştırılması söz konusu olamayacağı için yangın, hastalık, zehirli atıkların toprağa ve havaya karışması gibi sorunlara karşı İYA’nın kaldırılması sırasında kimi asgari tedbirlere önem verilmelidir. Önce- likli yapılması gereken bu atıklar için tarım arazileri ve su havzalarının dışında yer alan geçici depolama alan- larının belirlenmesi, ayrıştırmanın bu geçici depolama alanlarında yapılması ve her şeyden önce mümkün olan en sağlıklı koşullarda taşınmasının gerçekleştirilmesidir. Bu bağlamda İYA’nın yönetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır: Toza ve Asbeste Karşı Önlem Alınmalıdır! Binalarda pek çok malzemede (yalıtım malzemeleri, yer ve tavan döşemeleri, kazan daireleri yapı elemanları, contalar vb.) asbest kullanılmaktadır. Yıkımla birlikte tüm bu malzemelerin içerisindeki bağlı asbest lifleri havaya karışarak canlılar üzerinde 1. derece kanserojen etki gösterme potansiyeline sahiptir. Asbest liflerinin havayla birlikte solunmasını engellemek için acilen arama-kurtarma faaliyetlerinin son- landırıldığı enkazda sulama (su ile tozu bastırma çalışmaları) yapılmalı, rüzgârla birlikte liflerin taşınması ve solunması engellenmelidir. İYA’nın yükleme çalışmaları sırasında mümkün olan yerlerde spreyle alan sulaması, mümkün olmayan yerlerde ise hortumla sulama yapılıp tozun ve serbest formdaki asbestin çökmesi sağlanmalıdır. İYA’nın kamyonlarla taşınması sırasında kamyon kasaları branda vb. malzeme ile kapatılmalı, araç güzer- gâhında tozumaya neden olacak tüm yollar sulanmalıdır. Enkaz kaldırma çalışmalarında görevli personel, asbestten ve diğer kanserojen tozlar- dan korunmak için FFP3 toz maskesi kullanmalıdır. Bu çalışmalar esna- sında halk alandan uzaklaştırılmalı, eğer enkaz çadır-konteyner yerleşim alanına yakınsa burada bulunan her- kese enkaz çalışması sonlanana kadar FFP3 tipi toz maskesi temin edilmeli ve kullanımı sağlanmalıdır. İYA’nın Depolanacağı Uygun Alanlar Yaratılmalıdır Afet bölgesinde oluşan İYA’nın depolanması, doğa ve canlı sağlığı 34 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Mart / 2023 RAPOR