Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 185. Sayı (Aralık 2023)

36 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Aralık / 2023 Kentsel Su Şebekelerinin Bilgisayarlı Yönetimi MAKALE GIRIŞ K entsel su şebekelerinin diji- talleşmesini üç aşamada düşünmek uygun olur (¹). İlk etap, inşaat sırasında şebekenin denetlenmesine yeterince imkân verecek şekilde, uygun alt bölgelerden müteşekkil olarak tasar- lanmasıdır. İkinci aşama ise SCADA sisteminin tesisidir. Günümüzde artık önemli su şebekelerinin hem servis kalitesi hem de kaynakların optimal kullanımı açısından SCADA sistemi ile yönetilmesi şarttır. Öyle ki, yüzbin- lerin yaşadığı kentlerin su sistemlerinin SCADA imkânı olmadan yönetilme- sini, günümüzde uçakların bir navi- gasyon sistemi olmadan pusula ile yön tayin etmelerine benzetebiliriz. Üçüncü aşama ise doğal olarak gelir. Komple bir SCADA sistemi geliştirilmiş ise, çok önemli bir veri deposu da yaratıl- mış demektir. Dolayısı ile, bu verinin makine öğrenmesi teknikleri ile hem işletmeye hem de planlamaya yönelik yapay zeka uygulamalarına dönüştürül- mesi mümkündür. Bu yazının amacı bu konuların içi içe olduğunu, Belediyele- rimizin birbirini tamamlayan bu hiye- rarşik yapının gerektirdiği yatırımları yapmadan ve gerekli teknolojik sevi- yeye ulaşmadan, hızla gelişmekte olan kentlerimizin su şebekelerini layığı ile yönetemeyeceklerine işaret etmektir. İlerdeki paragraflarda bu üç aşamayı ayrı ayrı, inşaat ve çevre mühendislerini ilgilendiren detayda, ele almaktayız. Basınç Kontrolü ve DMA Ülkemizde su şebekelerinde fizik- sel kayıp ve kaçak oranları konusunda kesin bilgilere ulaşmak kolay değildir. Ancak bu oranın bazı yerlerde çok daha yüksek olmakla beraber genelde %40- 50 dolayında olduğunu söyleyebili- riz. Oysa ki, yönetmeliklerimize göre büyükşehir belediyeleri su kayıplarını 2028 yılına kadar %25’e, belediyeler ise %30’a indirmek durumundadırlar. Zaten bazı şehirlerimizde, kentleşme dolayısı ile su kaynakları tamamen kullanılmış, aşırı şebeke kayıplarının azaltılması artık göz ardı edilemez bir kaynak haline gelmiştir. Bu durumda su şebekelerinde etkin basınç yönetimi şarttır, zira aşırı basınç dalgalanmala- rının borulara zarar verdiği ve mev- cut küçük çatlakları da zaman içinde büyüttüğü bir gerçektir. [1] Kentsel su şebekeleri binlerce kilometre boru hattından oluşur. Böyle karmaşık bir sistemin analizi için, “durumunun kestirilmesi” (state estimation) önem arz eder. Şebekenin, birbirinden bağımsız olarak analiz edilebilecek, alt bölgelerin toplamı olarak tasarlanmış olması bu amaca ulaşmaya çok yardımcı olacaktır. Bu amaçla, DMA’lar (Distict Metering Area-Bölge Ölçüm Alanı) oluşturulur. Bunlar hidrolik olarak bağımsız alt bölgelerdir ve girişlerindeki debi ve basıncın kontrol altında tutulması ile o bölgede arzu edilen işletme şartları sağlanmış olur. Her şebekede yeterli sayıda DMA, ve her DMA’da da yeterli sayıda algılayıcı, debimetre ve kontrol vanası yer almalıdır. Tüm şebekenin makul sayıda ölçüm ve kontrol ekip- manı ile denetlenebilmesi için gerekli sayıda DMA’nın teşkil edilmesi, dijital transformasyonu için asgari şarttır. Bu altyapı sağlanmadan, bırakın yapay zeka uygulamalarını, SCADA sistem- lerinden bile tam randıman almak mümkün olmayabilir. VAHAP SAMANLI Yüksek İnşaat Mühendisi