Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 186. Sayı (Ocak 2024)

43 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Ocak / 2024 birçok deniz balığı ve omurgasız için olumsuz koşullar yaratan ısınma, asit- lenme ve oksijensizleşme nedeniyle ekolojik topluluklarda meydana gelen değişiklikler yer alıyor. Bu değişiklikler, habitat kaybına, popülasyon azalma- sına, türlerin yok olması ve tükenmesi riskinin artmasına ve deniz besin ağla- rının yeniden düzenlenmesine neden olmuştur (Pörtner ve diğerleri, 2022). Okyanus asitlenmesi Esas olarak karbondioksit emisyon- larının neden olduğu okyanus asitlen- mesi, organizmalar için kalsiyum kar- bonatın kullanılabilirliğini azaltır. Bu durummercanlar, yumuşakçalar ve bazı planktonlar gibi organizmaların kabuk ve iskelet gibi yapısal bütünlüklerini oluşturmasını ve korumasını zorlaştı- rır. Okyanus asitlenmesi, sanayi öncesi dönemden bu yana pH'ın yaklaşık %30 oranında düşmesiyle birlikte hızla artıyor (IPCC, 2023; Şekil 1). Kuzey Atlantik Okyanusu'nda, asitlenme ve karbonat iskeletinin kaybı nedeniyle soğuk su mercanları üzerindeki potan- siyel etkilerin şiddetli olması bekleniyor (Fransner ve diğerleri, 2022). Okyanus asitlenmesi organizmaları etkilemeye başladığında, etkileri besin ağı boyunca artarak devam eder ve balıkçılık gibi ekosistem hizmetlerini etkiler. Daha sıcak sular Küresel ısınmanın neden olduğu aşırı ısı alımı nedeniyle denizler 1970'li yıllardan bu yana sürekli ola- rak ısınmaktadır (Şekil 1). Bu eğili- min, 2011-2020'de ortalama sıcak- lığın 1850-1900'e kıyasla 0,88°C daha yüksek olmasıyla devam etmesi bekleniyor (IPCC, 2023). Dünyanın ortalama deniz yüzeyi sıcaklığı Nisan 2023'te 21,1°C ile yeni bir rekora ulaştı (NOAA, 2023). Daha sıcak su organizmaların meta- bolizmalarını değiştirir. Örneğin, daha sıcak su oksijen ihtiyacını artırabilir. Birçok balık türünde görüldüğü gibi, hareketli türlerin hareket etmesine ve dağılım aralıklarını değiştirmesine neden olarak besin ağlarında ve ekosis- tem dinamiklerinde değişikliklere yol açabilir (AÇA, 2022b). Deniz sıcak hava dalgaları, özellikle yaz aylarında meydana gelirse, yerli tür- leri doğrudan öldürebilecek aşırı olay- lardır. Böyle bir olay 2003 yılında Batı Akdeniz'de yaşandı (von Schuckmann ve diğerleri, 2019). Sıcak hava dalgaları, yerli türler için öldürücü olmasının yanı sıra, habitat- ları yerli olmayan türler gibi diğer bas- kılara da açıyor. Bunlar, yerli türlerin yok olmasıyla açıkta kalan 'ekolojik alanı' hızla ele geçirebilir. Yerli olma- yan türler bu nedenle ekolojik alanı aşarak istilacı hale gelebilir (Garrabou ve diğerleri, 2009). Okyanus deoksijenasyonu Deoksijenasyon (deniz suyundaki oksijenin kaybı) okyanus ısınmasının bir sonucudur. Daha sıcak suların daha az çözünmüş oksijen tutması nedeniyle oluşur. Bu, çeşitli organizmalar tara- fından artan oksijen tüketimi, artan tabakalaşma ve havalandırmadaki deği- şikliklerle birlikte ortaya çıkar (IPCC, 2019). Yoğun çiftçilik nedeniyle daha fazla yağış veya akıntı nedeniyle oluşabilecek artan besin konsantrasyonuyla birleş- ÇEVIRI Şekil 1. Avrupa denizlerinde okyanus asitlenmesi ve artan ortalama deniz yüzeyi sıcaklığı