42 SU VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ • Ekim / 2024 Neden su kayboluyor? Ağ uygulamaları gözden geçirilmeli. Kayıpları azaltmak ve performansı artırmak için hangi stratejiler uygulamaya konabilir? Sızıntı kontrol stratejileri geliştirilmeli ve politikaları ele alınmalı. Stratejiyi nasıl sürdürebilir ve elde edilen başarıları nasıl sürdürebiliriz? Eğitim, işletme ve bakım/ onarım programları uygulaya konmalı. "Toplam su kaybı" ve "gelir getirmeyen su" ifadeleri artık uluslararası alanda kabul görmüş olup, daha az tutarlı olan ve ülkeler arası karşılaştırmaları zorlaştıran "hesaplanmayan su" (UFW) gibi ifadelerin yerini almıştır. Toplam su kaybı, üretilen su miktarından faturalanan veya tüketilen su miktarının çıkarılmasıyla hesaplanır. İçme suyu şebeke sisteminde sızıntılar ve patlaklar, fiziki su kayıplarının en sık rastlanılan türüdür ve aşağıdaki nedenlerden dolayı meydana gelmektedir: Kalitesiz kurulum ve eğitimsiz işçilik. Kalitesiz ve yanlış malzeme kullanımı. Kurulum öncesinde malzemelerin yanlış yönetimi ve yanlış dolgu malzemesi. Geçici basınç, değişken basınç ve yüksek basınç. Aşınma (korozyon), titreşim ve akış hacmi. Boruların veya sistemin yaşlanması. Soğuk hava gibi çevresel etmenler. İkincil kişi ya da kuruluşların kazıları. Altyapı faaliyetler (elektrik, doğalgaz, telefon, atık su toplama ve benzeri altyapı çalışmaları). Yol asfaltlama. Planlı ve düzenli bakım eksikliği. Zemin özellikleri, çökmeler. Ağır trafik yükü, borulardaki yetersiz koruma. Sonradan yapılan kazılarda borulara hasar verilmesi. Şebeke yükünün artması. Şebekenin yetersiz ve hatalı işletilmesi. İyi tespit ve tamir edilmeyen servis bağlantıları. Su dağıtım şebekelerinde kullanılan ve uzun süre güneş altında bekletilmiş veya yanlış depolanmış plastik (PVC) su borularında oluşan çatlaklar. Yüksek basınç altında şebekenin çalıştırılması, borular eskidikçe sızıntı artar. 7.4. Yüksek Su Basıncı Gündüzleri, gecelere göre su kullanımı daha yoğundur. İçme suyu şebeke sistemine gündüz ile gece aynı basınç uygulanırsa, gündüzleri uygulanan basınç geceleri içme suyu şebeke sisteminde ve binalardaki içme suyu isteminde hasarlara, çatlaklar ve sızıntılara neden olur. Su kaçaklarında yüksek su basıncı çok önemlidir. Yapılan çalışmalar da; su basıncının 1,5 bardan 5 bar’a çıkması ile sızıntı oranının 2-3 kat arttığı gözlenmiştir. Öte yandan, basınç 5 bardan 4 bara (58 psi) düşürülürse, yıllık su kaçağı %11, yani 1.267 m3 azalacaktır. 50 mH20 (71 psi) basınç altında 6 mm çapında bir içme suyu şebeke sistemindeki boru deliğinden günde 43 bin 200 litre su sızıntısı (kaybı) oluşur. Bu da 317 kişiye 24 saat boyunca su sağlama ya da bir olimpik yüzme havuzunu iki aydan (50*25*2 = 2.500 m3) daha kısa bir sürede doldurma imkanı anlamına geliyor. Veya saatte 1.8 m3 su kaybı demektir. Basınç-kaçak ilişkisi, basıncın zaten düşük olduğu bir dağıtım şebekesinde basıncı yönetmenin veya azaltmanın neden lerinin gelirini ve karlılığını azaltır, Değerli su kaynaklarını israf eder, Su arıtma ve pompalamanın enerji ve kimyasal madde maliyetlerini artırır, Altyapıya ve çevreye zarar verir. 7.2. Detaylar Tecrübelere göre, gelişmekte olan ülkelerdeki birçok su idaresi, kuyular, rezervuarlar, pompalar, basınç bölgelerine girişler gibi ana şebeke tesisatlarında akış (debi) ölçümleri olmadığı için gerçekte ne kadar su kaybedildiğinin farkında değildir. 5-6 yıl önce takılmış, ancak bakım eksikliği (eksik parçalar, pilsiz, bağlantısı kesilmiş kablolar) nedeniyle işlevsel olmayan çok sayıda (%90'a varan) su sayaçlarıdır. Bu durum, saha operasyonları için nitelikli ve yeterli personel kilit önem taşımaktadır. Projeler bittikten sonra bakım, onarım ve yedek parçalar için takip ve ödenek yoksa ciddi kayıplar oluşur. İçme suyu temini genellikle sadece sosyal bir sorun olarak görülür. Gerçekte bunun ekonomi üzerinde daha da büyük bir etkisi vardır. Çünkü ekonomiyi istikrara kavuşturmak ve büyümesini teşvik etmek için gerekli olan içme suyu tedarikçileri tarafından sızıntı yapan borular, verimsiz ve akılsız pompalar vb. nedenlerle israf edilmektedir. Su kayıp ve kaçakları her şehrin trajedisidir. Şehirlerin kayıp ve kaçakları daha iyi izlemeye yönelik çabalarını artırmaları ne kadar büyük bir fark oluşturur. Sızıntıları izlemek ve onarmak için düzenli programlara yatırım yapmak çok olumlu bir etki oluşturur. Her metreküp su sızıntısının giderilmesinin, dağıtım sisteminde su üretmek ve taşımak için gereken yaklaşık 1,01,5 kWh enerji tasarrufu anlamına geldiğini tahmin etmiştir. Üretilen, dağıtılan ve tüketiciye ulaşmayan içme suyu bağına tahmini 0,05 kgCO2/m³ ila 0,3 kgCO2/m³ arasında sera gazı salımı oluşur. Gelir getirmeyen su miktarı arttıkça; İşletme maliyeti artar. Üretimde ve dağıtımda daha fazla elektrik tüketilir. Altyapı ciddi hasar görür ve bakım-onarım maliyeti artar. Arıtma maliyeti artar. Sera gazı emisyonu artar. Su kaynakları daha hızlı şekilde tükenir. Türkiye’de 2021 yılı verilerine göre içme suyu kayıp-kaçak miktarı 2,18 milyar m3/yıl olup buna göre israf edilen elektrik miktarı, 2.18 milyar kWh ila 3,27 milyar kWh/yıl arasında değişmektedir. Bu miktar 272 MW ila 415 MW kapasiteli termik santrallerde üretilen elektriğe eşdeğerdir. Türkiye’de su kaybı ve kaçağı, ortalama yılda 654 bin ton sera gazı emisyonuna neden olmaktadır. Su kaybı, bahsedildiği gibi farklı nedenlerden kaynaklanıyor ve maliyeti kontrol etmek ve işi yatırımcılar için daha kârlı hale getirmek için düzeltici önlemler alınmalı. Bu, su kıtlığının çözülmesine yardımcı olacaktır. 7.3. Tipik Sorular (Stratejik Cevaplarıyla Birlikte) Ne kadar su kaybediliyor? Su dengesi mutlaka hesaplanmalı. Nerede kayboluyor? Bir ağ denetimi gerçekleştirilmeli. MAKALE
RkJQdWJsaXNoZXIy MTcyMTY=