Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 69. Sayı (Nisan 2014)

Rehber artış eğrisinin doğru çizgi halini aldığı meskûn bölgeler de mevcuttur. 1.1.1. Nüfus Tahmin Yöntemleri ile Hesap Bir bölgenin gelecekteki nüfusunu tahmin etmek için kullanılan başlıca hesap yöntemleri; - Aritmetik Artış - Geometrik Artış - Lojistik Eğri Metodu - Benzer Şehirlerle Karşılaştırma (Grafik Metot) Metodu olarak sayılabilir. Söz konusu nüfus tahmin yöntemleri aşağıda detaylı bir şekilde açıklanmıştır. 1.1.1.1. Aritmetik Artış Metodu Bu metot, her iki ekseni de aritme- tik ölçekli bir grafik kağıdına işaretle- nen geçmiş nüfus değerlerinin doğru çizgi halini aldığı durumu ifade eden matematik bir modeldir. Bu halde eğrinin teğet eğimi, yani nüfus artış hızı sabittir; burada k a ’ya aritmetik artış hızı sabiti denir (Muslu, 1996). dy/dt = ka (3.1) Buna göre birim zamandaki nüfus artışı ka=QN/Q t şeklinde ifade edi- lebilir. Bu denklemde N, nüfus; t, zaman; k a , aritmetik nüfus artışı hızını göstermektedir. Bu denklem ilk (y i ) ve son (y s ) nüfus sayımları arasındaki entegre edilirse, elde edilir. Burada t i ve t s nüfus sayımının yapıldığı yılları gösterir. Yerleşim biriminin geçmiş yıllar- konusu yerleşim merkezinin geçmiş nüfuslarının zamana göre grafiği çizi- lir. Grafik, yaklaşık bir doğru göste- riyorsa aritmetik metot; konkav bir eğri gösteriyorsa geometrik metot seçilebilir (Şekil 3). Geometrik artış yönteminin bazı özel halleri aşağıda ayrıca verilmektedir. a) Sabit Hızlı Geometrik Artış Yöntemi (İller Bankası Metodu) İller Bankası Genel Müdürlüğü içme suyu talimatnamesine göre, yer- leşim merkezlerinin İller Bankası’nca finanse edilen içme suyu ve kanali- zasyon projelerinin hazırlanmasında esas alınacak gelecekteki nüfusların aşağıdaki ifadeye göre hesaplanması öngörülmektedir (Muslu, 1996): Burada; y g : Gelecekteki nüfusu y s : Son nüfus sayım nüfusunu Ç: Çoğalma katsayısını g: Son nüfus sayımından itibaren planlama başlangıç yılına kadar geçen süreyi 30: Proje hizmet süresini (yıl) 5: Planlama, tasarım, ihale, yapım ve işletmeye alma faaliyetleri için geçen süreyi (yıl) göstermektedir. Çoğalma katsayısı da aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır: daki nüfus sayımları ikiden fazla ise birden fazla artış hızı hesaplanarak ortalama bir nüfus artış hızı bulu- nabilir. Aritmetik artış metodunda nüfusun zamanla değişimi Şekil 2’deki gibi bir doğru gösterir. Bu yöntem genelde beş yılı geçmeyen zaman ara- lıkları için uygulanır. 1.1.1.2. Geometrik Artış Metodu Bu metotta, nüfusun birim zaman- daki artışının mevcut nüfus ile orantılı olduğu kabul edilir. Buna göre nüfu- sun birim zamandaki değişimi; d y / d t =k g .y, şeklinde yazılabilir (Muslu, 1996). Burada kg geometrik artış hız sabitidir. Bu denklem bilinen iki nüfus sayımı (y i ve y s ) için entegre edilirse; eşitliği elde edilir. Bu eşitlik yardı- mıyla geometrik artış hız sabiti; olarak hesaplanır. İlgili yerleşim merkezinin gelecek- teki bir t g yılı için nüfusu y g ise; ile hesaplanabilir. Herhangi bir yerleşim merkezinin gelecekteki nüfusunu hesaplamak için aritmetik veya geometrik metot- lardan birini seçmeden önce, söz 56 Su ve Çevre Teknolojileri • Nisan 2014 (3.1) (3.2) (3.3) (3.4) Şekil 2. Aritmetik Artış Grafiği (3.5) (3.6) (3.7) (3.8) Şekil 3. Geometrik Artış Grafiği (3.9) (3.10)