Su ve Çevre Teknolojileri Dergisi 69. Sayı (Nisan 2014)

Rehber Burada; y e : ilk (1945 yılı) nüfus sayımı a: yy ve ye sayımlarının yapıldığı yıllar arasındaki fark (ty-te)’dir. • 1<Ç<3 ise Ç için bulunan değeri • Ç<1 ise Ç=1 • Ç>3 ise Ç=3 alınması öngörülmektedir. Çoğalma katsayısı genelde mevcut ilk ve son nüfus sayımları arası beş yıllık dilimlere ayrılarak, her bir dilim için ayrı ayrı hesaplanan Ç değerleri- nin ortalaması olarak alınmaktadır. İller Bankası yöntemi aslında sabit hızlı geometrik artış yöntemi olup, genelde yüksek yönde tahminlere yol açmaktadır. Bu yüzden özel sebepler dışında mevcut haliyle kullanılması uygun değildir. b) Azalan Hızlı Geometrik Artış Metodu Bu metotta, nüfusun birim zaman- daki artışının mevcut nüfus ile orantılı olduğu, ancak söz konusu artışın aza- lan hızlarla gerçekleştiği kabul edilir. Gelecekteki nüfus değeri; ifadesinden bulunabilir. Burada k d , nüfus artış hızını; y, planlama süresini (yıl) göstermektedir. Buradaki k d parametresi nüfus artış hızı katsayısıdır. Herhangi iki nüfus sayımı için bu değer, eski nüfus sayımlarının işaret ettiği geçmiş nüfus değişim katsayıları da dikkate alınarak tercihen beş yılda bir kademeli olarak azalacak şekilde seçilir ve formüldeki yerine yazılır. Bu metotla hesaplanan tahmini nüfus değerlerinin zamana göre grafiği çizildiğinde, tercihen S-eğrisi ortaya çıkmalıdır (Şekil 4). Gelecek- teki doygunluk değeri S-eğrisinin eğiminin bittiği (çok düştüğü) yer- den okunarak İmar Planı duygunluk değeri ile mukayese edilir. Gerekirse ilk yaklaşımda kullanılmış olan azalan hızlı nüfus artış hızı katsayıları geçmiş nüfusların devamı ve doygunluk değe- rine göre değiştirilerek, yeni değerler seçilmek suretiyle deneme/yanılma yöntemiyle en uygun eğri ve doygun- luk değerine erişim elde edilmelidir. Azalan hızlı artış katsayıları için ilk yaklaşımda TÜİK ve UNDP tarafından Türkiye için önerilen tipik değerler kullanılabilir. 1.1.1.3 Lojistik Eğri Metodu Gelecekteki nüfus değeri aşağıdaki ifadeyle hesaplanır (Muslu, 1996): Buradaki k d parametresi nüfus artış hızı katsayısıdır ve herhangi iki nüfus sayımı için bu değer; olarak hesaplanır ve formülde yerine yazılır. Formüldeki L, nüfusun doygunluk değerini göstermektedir. Doygunluk değeri olarak genelde imar planında öngörülen nihai (doy- gunluk nüfusu) nüfus esas alınır. Lojistik artış metoduna ilişkin örnek eğri Şekil 5’te verilmektedir. 1.1.1.4. Grafik Metot Zaman apsis olmak üzere, nüfusları ordinatta göstererek çizilen grafikler genellikle gözle kolaylıkla görülen eğimleri açığa vururlar ve nüfusu tah- min etmek üzere eğrilerin geleceğe doğru uzatılmasına imkân verirler. Bu işleme, nüfus projeksiyonları da denir. Nüfus eğrisini geleceğe doğru uzatırken, sosyo-ekonomik gelişmesi incelenen yerleşime benzeyen, fakat ondan daha büyük nüfuslu şehirlerin nüfus artışlarını gösteren eğrilerden yararlanılır. Bu metotta, söz konusu şehrin gelecekteki büyümesinin, kıyaslanan şehirleri geçmişteki büyü- mesine benzer şekilde gerçekleşeceği kabul edilir (Muslu, 1996). Bu metot yardımıyla örnek olarak Adana ili için yapılan hesap tahminleri Şekil 6’da özetlenmiştir. 1.1.2. Nüfus Yoğunluğundan Hareketle Hesap İskân durumuna göre yerleşim birimlerinin çeşitli bölgelerin sınıflan- dırılması ve tipik nüfus yoğunlukları Tablo 1’de verilmiştir. İmar planındaki farklı yoğunluklu alanlar, ilgili nüfus yoğunlukları ile çarpılıp, elde edilen kısmi nüfuslar toplanmak suretiyle toplam yerleşik nüfus hesaplanabilir. Böylece imar planı için öngörülen doygunluk nüfusu (L) elde edilebilir. İstenirse, doygunluk nüfusuna hangi yılda ula- şılacağına bağlı olarak, gelecekteki nüfuslar da Lojistik Eğri veya Azalan Hızlı Geometrik Artış yöntemlerine göre hesaplanabilir. 58 Su ve Çevre Teknolojileri • Nisan 2014 (3.11) Şekil 4. Azalan Hızlı Geometrik Artış Grafiği (3.12) (3.13) Şekil 5. Lojistik Eğri Metodu Grafiği Şekil 6. Grafik Metot